Wycena firmy to jedno z najważniejszych wyzwań, z którymi spotykają się zarządy spółek z o.o. Dokonując wyceny, w grę wchodzą nie tylko twarde dane finansowe, ale także szereg subiektywnych czynników, które mogą wprowadzać niepotrzebne zniekształcenia w ostateczną ocenę wartości. Oprócz analiz finansowych istotne są także decyzje ludzi odpowiedzialnych za tę wycenę. W tym kontekście psychologia, a szczególnie błędy poznawcze, mają ogromny wpływ na proces podejmowania decyzji.
Czy jesteśmy w stanie dokonać wyceny, unikając wszelkich błędów i zniekształceń? Jakie mechanizmy psychiczne mogą mieć wpływ na wyniki wyceny? Zrozumienie tych procesów jest ważne, aby zarząd podejmował decyzje oparte na pełniejszym obrazie, uwzględniając zarówno dane obiektywne, jak i subiektywne.
Wycena firm to nie tylko liczby
Zarządy spółek, stojący przed koniecznością dokonania wyceny, często polegają na danych liczbowych: przychodach, zyskach, aktywach czy rentowności. Współczesne metody wyceny, takie jak analiza porównawcza, metoda dochodowa czy majątkowa, również bazują na twardych danych.
Wydawać by się mogło, że wycena to proces naukowy, oparty na faktach i obliczeniach. Jednak mimo postępu technologicznego i rozwoju narzędzi analitycznych, każdy proces jakim jest wycena firmy, jest również obarczony subiektywnymi decyzjami. A te, jak pokazuje psychologia, nie zawsze są oparte na racjonalnych przesłankach.
Wartość firmy to złożona koncepcja, która wykracza poza same liczby. Np. reputacja marki, kultura organizacyjna czy potencjał innowacyjny mogą mieć istotny wpływ na ocenę wartości firmy. To właśnie te mniej mierzalne elementy są często pomijane lub traktowane w sposób niewystarczająco dokładny, co prowadzi do zniekształcenia wyceny.
Błędy poznawcze – czym są i jak wpływają na wycenę?
Błędy poznawcze to nieracjonalne odchylenia w procesie myślenia, które wpływają na nasze oceny, decyzje i oceny sytuacji. W kontekście wyceny firmy błędy te mogą prowadzić do nieprawidłowych ocen wartości przedsiębiorstwa. Z błędami poznawczymi spotykamy się nie tylko w relacjach biznesowych, ale i w codziennym życiu. Co ważne – często nie zdajemy sobie sprawy, że błąd poznawczy sterują naszą oceną czy decyzją.
Psychologia wyróżnia wiele rodzajów błędów, które mogą mieć wpływ na to jak wygląda wycena firmy. Poniżej najczęściej spotykane.
Efekt zakotwiczenia – jest to tendencja do zbytniego polegania na pierwszej informacji, która zostaje nam przedstawiona. Jeśli na przykład wstępnie wyceniono przedsiębiorstwo bardzo szacunkowo, kolejne decyzje mogą zostać nieproporcjonalnie do dostosowane do tej wyceny. To zjawisko może prowadzić do zniekształconych wyników (wyceny ostatecznej), gdy pierwsze oszacowanie stanie się „kotwicą” dla późniejszych analiz, nawet jeśli inne dane sugerują inną wartość.
Efekt dostępności – decyzje podejmowane na podstawie łatwo dostępnych informacji mogą prowadzić do błędów w wycenie. Jeśli zarząd spółki z o.o. skupia się tylko na danych, które są najbardziej dostępne lub najbardziej widoczne, ignorując inne, trudniejsze do zdobycia informacje, może dojść do zniekształcenia obrazu sytuacji finansowej firmy.
Optymizm i efekt potwierdzenia – zarząd może ulegać pokusie wyceny firmy w sposób, który potwierdza ich wcześniejsze przekonania o sukcesie przedsiębiorstwa. Taki efekt potwierdzenia prowadzi do selektywnego zbierania informacji, które zgadzają się z uprzednimi przekonaniami, a pomijania tych, które mogą wskazywać na potencjalne zagrożenia.
Zjawisko nadmiernej pewności siebie
Osoby decyzyjne w firmie, które wykazują (nadmierną) pewność siebie w swoich decyzjach, mogą przecenić szanse przedsiębiorstwa. Psychologia pokazuje, że osoby obdarzone zbyt dużą pewnością siebie często są przekonane o własnej racji, ignorując alternatywne scenariusze.
Może to prowadzić do zbyt optymistycznych prognoz finansowych i zawyżania wartości przedsiębiorstwa. Nadmierna pewność siebie wpływa na decyzje podejmowane zarówno w czasie analizy, jak i w czasie negocjacji, co może prowadzić do popełniania kosztownych błędów.
Kultura organizacyjna a percepcja wartości firmy
Kultura organizacyjna wpływa na sposób, w jaki zarząd postrzega wartość swojej firmy. Firmy, które cenią innowacyjność, mogą postrzegać swoją markę i produkt w sposób wyidealizowany, co wpłynie na wycenę. Z kolei przedsiębiorstwa z konserwatywnym podejściem mogą zaniżać wartość swoich aktywów niematerialnych, takich jak wizerunek czy lojalność klientów.
Psychologia grupowa również odgrywa rolę w procesie wyceny. Zarząd niekiedy wpada w pułapkę tzw. myślenia grupowego, które prowadzi do decyzji podejmowanych w sposób jednorodny i niekontrolowany. Często w takich przypadkach wstrzymywanie się od sprzeciwu lub nieporozumienia może prowadzić do przeszacowania wartości firmy.
Jak unikać błędów poznawczych przy wycenie firmy?
Świadomość istnienia błędów poznawczych to pierwszy krok ku ich uniknięciu. Zarząd, który zdaje sobie sprawę z wpływu psychologicznych zniekształceń na proces wyceny, może podjąć odpowiednie kroki, aby zminimalizować ich oddziaływanie.
Warto korzystać z różnych perspektyw podczas wyceny. Zatrudnienie ekspertów z zewnątrz lub powołanie zespołu do oceny wartości firmy pomoże zniwelować wpływ indywidualnych błędów poznawczych. Ponadto, stosowanie narzędzi analitycznych i przeprowadzanie wyceny na podstawie obiektywnych danych może zredukować wpływ subiektywnych osądów.